Là một người hơi thích học, chủ đề trường học lý tưởng luôn quanh quẩn trong đầu Zim từ lâu rồi. Hôm nay Zim tổng kết list lại ở đây. Sau này nghĩ được thêm gì mới lại update vào tiếp.
Zim nghĩ nhiều cách tiếp cận cho bài viết này: thư gửi con, thư gửi Hiệu Trưởng, 101 các loại thư khác nhau. Mà cảm giác mỗi lần Zim văn vẻ một tí là thấy nó cứ.. tụt tụt. Thôi để viết như mình nói vậy. Let’s go.
What does education even mean?
Tại sao chúng ta lại tới trường? Phải chăng là để làm bài kiểm tra và cố kiếm được một công việc ổn định? Giáo dục chỉ dừng ở việc kiếm miếng cơm thôi sao?
Bạn có thể có nhiều bằng cấp, có nhiều chữ cái đằng sau tên của mình, và có một công việc lương cao; rồi sao nữa?
Tất cả những thứ trên có ý nghĩa gì nếu như sau đó đầu óc của chúng ta trở nên buồn tẻ, mệt mỏi và ngu ngốc? Tất cả những thứ trên có ý nghĩa gì nếu chúng ta vẫn lo lắng và sợ hãi cuộc sống?
Vậy, giáo dục sẽ thật vô nghĩa, nếu không giúp chúng ta hiểu được sự rộng lớn của cuộc sống và tất cả những sự tinh tế, những vẻ đẹp khác thường, những nỗi buồn và niềm vui của nó.
Nếu chúng ta chỉ chuẩn bị bản thân chỉ để kiếm sống, chúng ta sẽ bỏ lỡ toàn bộ ý nghĩa của cuộc sống. Hầu hết chúng ta chỉ được chuẩn bị cho một phần nhỏ của cuộc sống: qua được một vài kì thi, tìm một công việc, kết hôn, có con, và ngày qua ngày như các cỗ máy. Cuộc sống của chúng ta sẽ chỉ có vậy thôi sao?
—
Internet là một vũ khí bí mật của tri thức. Với nguồn thông tin và các công cụ học vô hạn, việc học trở nên dễ dàng. Chỉ có khát khao được học là khan hiếm.
Nếu thực sự muốn học, Zim hoàn toàn có thể lên Khan Academy, xem các free lectures của Yale hoặc MIT, đọc blog và nghe podcast của những người thú vị.
‘Free education is abundant, all over the Internet. It’s the desire to learn that’s scarce.’
Lợi ích duy nhất của trường học hiện nay là socialising. Học sinh được chơi và học cách cư xử với những người bạn cùng trang lứa. Vậy trong tương lai, Zim sẽ muốn trường dạy con mình những gì?
1. Creating a NO FEAR Environment
‘Confidence comes when you feel completely at home, secure.’
Đa phần chúng ta tới từ môi trường dạy phải biết tôn trọng địa vị (status). Bố mẹ có địa vị, thầy cô giáo có địa vị, nên chúng ta tới trường cùng với nỗi sợ, phải biết nghe lời và tôn trọng những người có địa vị cao hơn ta.
Trường học tương lai phải tạo ra được một môi trường tự do, nơi mà chúng ta chỉ tập trung vào chức năng giảng dạy và những giá trị tích cực. Môi trường mà học sinh sẽ tôn trọng một người vì những nguyên tác và giá trị sống, thay vì tôn trọng (sợ hãi) vì địa vị của họ.
Việc được học trong một môi trường không có sự sợ hãi (a no fear environment) là rất quan trọng, nhất là khi còn trẻ. Vì khi đó, học sinh có thể tự đặt câu hỏi, tự tìm hiểu sự thật (the truth) về thế giới xung quanh. Thay vì tuân thủ theo những định kiến và khuôn mẫu do người khác áp đặt.
Đa số chúng ta, khi già đi, thường trở nên sợ hãi; chúng ta sợ sống, sợ mất việc, sợ truyền thống, sợ đồng nghiệp sẽ nghĩ gì, sợ cái chết. Phần lớn chúng ta đều đang sợ hãi dưới một hình thức nào đó; và khi có sự sợ hãi, chúng ta ngừng tìm hiểu, ngừng quan sát, ngừng học hỏi.
‘School replace curiosity with compliance’.
‘Ngồi xuống.’ ‘Trật tự’. ‘Mai kiểm tra, cả lớp về học thuộc lòng 5 trang hôm nay vừa học nhé.’ Đây là những câu mà không ít người trong chúng ta được nghe hàng tuần.
Thật dễ dàng để tuân theo những gì xã hội hoặc cha mẹ, giáo viên nói với bạn. Đó là một cách an toàn và dễ dàng để tồn tại; nhưng đó không phải là sống, bởi vì trong đó đầy sợ hãi.
Điều đầu tiên trường học của tương lai phải làm được là tạo được một môi trường nơi học sinh có thể suy nghĩ tự do, không sợ hãi, không có công thức, để các bạn bắt đầu tự mình khám phá đâu là sự thật.
True education is to learn how to think, not what to think.
2. Learning How to Learn and Ask Better Questions
Điều gì giúp chúng ta học tốt hơn? Phải bắt đầu tìm hiểu một vấn đề như thế nào? Làm thế nào để đặt câu hỏi tốt hơn? Zim mong muốn trường học trong tương lai sẽ dạy học sinh những điều này.
Không còn những ‘tip’ học bài như ‘đọc đi đọc lại là sẽ nhớ’ mà thay vào đó, chúng ta sẽ hiểu hơn về cách con người tiếp thu thông tin mới, sự quan trọng của việc ngủ, các mental models khác nhau để nhìn nhận một vấn đề,…
Trong kỷ nguyên của Google và smart phones, học thuộc lòng trở nên lỗi thời. Vậy tại sao nền giáo dục hiện tại vẫn đặt nặng việc chúng ta phải nhớ ngày tháng năm sinh của một vì tướng nào đấy (và phải trả lời ngay tại chỗ), thay vì dạy học sinh các kỹ năng tìm hiểu, research, giải quyết vấn đề?
Ở trường học tương lai, chúng ta sẽ được học cách đặt những câu hỏi thú vị, những câu hỏi để đi sâu vào gốc rễ của vấn đề, những câu hỏi tiếp cận vấn đề qua một góc nhìn khác.
Đây là một phần thiết yếu của giáo dục: học cách đứng một mình để chúng ta không bị cuốn theo những áp đặt của người khác, biết cách tự học và đặt câu hỏi để tự mình khám phá ra đâu là sự thật.
Not to imitate but to discover.
Learning How to Learn: Powerful mental tools to help you master tough subjects | Coursera
3. How to Fail – How to Iterate
Một hình ảnh chúng ta sẽ không thấy trong trường học tương lai: Giáo viên gọi học sinh A đứng lên đọc to đáp án, khi học sinh A không trả lời kịp hoặc trả lời sai, giáo viên lập tức hỏi ‘có bạn nào khác không?’ Cả lớp đua nhau xem ai trả lời được đúng trước.
Trong thực tế, các vấn đề được giải quyết bằng sự kiên trì, nỗ lực thử đi thử lại. Chắc chắn không phải ‘ai giải được bài trong 5 giây tiếp theo?’
Trường học tương lai sẽ dạy học sinh cách đón nhận thất bại. Làm thế nào để thử nghiệm nhiều phương án khác nhau. Làm thế nào để thử nhiều giải pháp khác nhau trong thời gian ngắn và học từ những sai lầm mình mắc phải.
Giáo viên trong tương lai sẽ không giải bài toán cái bụp, hoặc hỏi xem ai làm nhanh nhất, mà nên làm mẫu cho học sinh thấy thế giới thực tế sẽ như thế nào: không có ai có tất cả các câu trả lời cả. Cuộc sống sẽ thưởng cho những ai sẵn sàng thử nghiệm, thất bại và học từ những thất bại đó.
4. How to communicate
Trường học tương lai sẽ dạy những cách cho và nhận feedback. Zim không nói về việc dạy các mẫu câu như học vẹt. Học sinh sẽ được học về việc con người thường có những cách cho đi và đón nhận phản hồi như thế nào, làm thế nào để lắng nghe tốt hơn.
5. How to negotiate
Phần lớn chúng ta học cách negotiate (thương lượng) từ những người xung quanh mình. Như khi đi cùng mẹ ra chợ mặc cả giá thịt bò, hay như việc bạn mặc cả giờ đi ngủ cùng bố. Mọi thứ trong cuộc sống của chúng ta xoay quanh negotiation. Vậy mà đa số chỉ dừng ở mức đôi co, lên xuống mức giá cho tới khi một bên bỏ cuộc. Chúng ta vẫn thấy điều này ở những cuộc thương lượng cấp cao.
Nhưng cuộc sống đâu chỉ có cao hay thấp, trắng hay đen. True negotiation nằm ở khả năng thực sự lắng nghe và tìm hiểu xem đối phương đang gặp những khúc mắc gì. True negotiation nằm ở việc đặt những câu hỏi tốt hơn, để tìm được sự thật đằng sau câu trả lời ‘Không’ của họ.
Getting to Yes: Negotiating Agreement Without Giving In – Roger Fisher
Never Split the Difference: Negotiating As If Your Life Depended On It – Chris Voss
Influence: The Psychology of Persuasion – Robert Caldini
Daniel Pink’s Masterclass
6. Collaboration
Tua ngược thời gian về nhiều ngàn năm trước, khi con người chưa cấp số nhân sự thịnh vượng nhờ thương mại và các cuộc cách mạng công nghiệp, chúng ta vẫn phải tranh giành nguồn lương thực khan hiếm.
Bộ lạc hàng xóm thịt được con mammoth thì có nghĩa là bộ lạc của chúng mình sẽ bị đói. Con người được Mẹ Tự Nhiên huấn luyện để nhìn nhận ‘Lợi ích của đối phương là mất mát của bản thân (Your gain is my loss).’
Nhưng thực chất, như lịch sử đã dạy chúng ta, innovation tới từ việc mọi người hợp tác với nhau. Ideas come together and have sex with each other!
Trường học tương lại sẽ dạy học sinh collaborate với nhau nhiều hơn. Thử nghiệm các ý tưởng mới cùng nhau nhiều hơn. Thay đổi cách nhìn nhận cũ thành ’Your gain is my gain.’
Một trong những ideas về team work rất hay mà Zim mới biết tới là Ubuntu trong series tài liệu The Playbook về Doc Rivers trên Netflix. Ubuntu tới từ một câu nói của người Zulu ‘Umuntu ngumuntu ngabantu,’ dịch thành, ‘a person can only be a person through others.’ (more on this later)
The Rational Optimist: How Prosperity Evolves – Matt Ridley
The Playbook on Netflix
7. What is Happiness?
(Zim sẽ dành hẳn một bài nói về Happiness. Here’s a part of it)
Hầu hết mọi cảm xúc tiêu cực mà chúng ta trải qua đều xuất phát từ một attachment (or dependence).
‘An attachment is a state of clinging that comes from the false belief that something or someone is necessary for your happiness.’
Trường học tương lai sẽ giúp học sinh nhận thức được những attachments mà chúng ta có thể đang phụ thuộc vào. Nhận thức là bước đầu tiên của sự thay đổi.
Think on These Things – J. Krishnamurti
The Way to Love: Meditations for Life – Anthony de Mello
8. Empathy & Thoughtfulness
Với Zim, một trong những bài học quan trọng nhất mà chúng ta có thể học được là Empathy (đồng cảm). Đặt mình vào vị trí của bạn bè, đặt mình vào vị trí của khách hàng, đặt mình vào vị trí của người đối diện.
Hôm trước Zim đọc được một bài post của cô Nguyễn Phi Vân về Klassens tid, một trong những môn học chính khoá của hệ thống trường Đan Mạch. ‘Trong tiết học, học sinh và giáo viên cùng thảo luận các vấn đề học sinh gặp phải, và cùng tìm giải pháp lắng nghe và thông cảm.’ It’s a pretty good start in my opinion.
9. Invisible Forces of Life
Những sức mạnh vô hình của cuộc sống mà mãi tới sau này Zim mới bắt đầu hiểu dần.
The power of compounding
Chúng ta không được tiến hoá để hiểu hoặc hình dung ra được compounding (lãi kép) có sức mạnh như thế nào. Albert Einstein nói compounding là ‘the most powerful force in the universe.’
Compounding không chỉ xuất hiện ở việc lãi xuất kép trong tài chính, lợi ích của việc bạn tập thể dục hàng ngày cũng sẽ compound lên gấp nhiều lần, việc ngày qua ngày công ty bạn đem lại giá trị cho khách hàng cũng sẽ compound dần dần.
Nếu bạn để ý biểu đồ tăng trưởng của các công ty lớn, hoặc tốc độ gia tăng tài sản của một tỷ phú, chúng không bao giờ là đường thẳng cả. Chúng ta hiểu được compounding càng sớm càng có lợi.
The power of momentum
Newton’s first law of motion states: An object at rest stays at rest and an object in motion stays in motion.
Sẽ rất khó để chiến thắng sức ì khi bắt đầu làm một việc gì đó. Nhưng một khi có momentum, đã quen dần thì việc đó trở nên dễ dàng hơn. Và khi mình làm một điều gì đó đều đặn, sức mạnh của compounding lại tích luỹ dần.
Nếu hiểu được sự quan trọng của momentum trong cuộc sống, chúng ta sẽ để ý và cố gắng bảo vệ kỹ nguồn năng lượng này. Zim đã có rất nhiều lần dừng đi tập thể dục hay đọc sách chỉ vì nghỉ lễ và đi du lịch vài ngày. Protect your momentum, people!
The power of habit
Những yếu tố gì tạo nên một thói quen?
Làm thế nào để xây dựng một thói quen?
Làm thế nào để bỏ một thói quen?
—
Bài viết này là suy nghĩ cá nhân của Zim, phản ánh góc nhìn của bản thân về thế giới xung quanh cũng như về cuộc sống vào thời điểm hiện tại. Và những góc nhìn đấy có thể thay đổi. Biết đâu vài năm nữa suy nghĩ của Zim lại khác. And it’s okay too!
School is just a stop, education is a lifelong thing. Exam ends, education doesn’t.
Hẹn cả nhà tuần sau nhé.
Take it easy,
Zim
—
REFERENCE
Nếu tôi có nhìn được xa hơn, thì cũng nhờ đứng trên vai của những người khổng lồ.
Empathy – Nguyễn Phi Vân
Almanack of Naval Ravikant – Education