Overall score: 7/10
Readability: 9/10
Impact: 8/10

“So good they can’t ignore you” không phải là cẩm nang làm thế nào để đạt được thành công. Cuốn sách chia sẻ một góc nhìn mới mẻ và thực tế, trong một xã hội tán dương việc đi tìm “đam mê” của mình.

Rất có ích, đặc biệt đối với những người mơ mộng (như tôi) và các bạn đang lo vì mãi không biết đam mê của mình là gì.

Theo đuổi đam mê là một lời khuyên có hại nhiều hơn lợi

“The passion hypothesis convinces people that somewhere there’s a magic “right” job waiting for them, and that if they find it, they’ll immediately recognize that this is the work they were meant to do. The problem, of course, is when they fail to find this certainty, bad things follow, such as chronic job-hopping and crippling self-doubt.”

Lời khuyên ‘Theo đuổi đam mê’ thuyết phục chúng ta rằng có một công việc trong mơ đang ở ngoài kia đang chờ đợi bạn. Và khi tìm mãi không thấy, tất cả những gì bạn còn lại là danh sách nhảy việc liên tục, sự buồn chán, mông lung và bệnh nghi ngờ bản thân mãn tính.

Thay vì chạy theo đam mê, tác giả giới thiệu tới người đọc về career capital (tôi tạm dịch là ‘Vốn Nghề’).

Giới thiệu về Vốn Nghề (Career Capital)

“Great work are rare and valuable. If you want great work in your own life, you need rare and valuable skills or ‘career capital. The foundation of constructing work you love is acquiring a large store of this capital.”

Great work* rất hiếm. Để tìm được great work, bạn cần những kỹ năng hiếm và có giá trị để đổi lại. Tác giả gọi những kỹ năng hiếm và nhiều giá trị này là vốn nghề. Và bạn cần bắt đầu xây dựng vốn nghề của mình.

*Định nghĩa của ‘công việc tuyệt vời’ mỗi người một khác, mỗi giai đoạn một khác. Trong summary này tôi sẽ sử dụng ‘great work’ để nói về công việc yêu thích mà bản thân bạn khi làm cảm thấy hạnh phúc và có ý nghĩa.

Vốn nghề càng lớn, khả năng bạn tìm được great work càng cao.

“If your goal is to love what you do, your first step is to acquire career capital. Your next step is to invest this capital in the traits that define great work.”

Tác giả tranh luận rằng control (sự tự do, sự kiểm soát) là một trong những yếu tố được ao ước nhất khi mọi người được hỏi về các ‘công việc trong mơ’ của mình. Bạn sẽ gặp nhiều người thành công (ở các ngành nghề khác nhau) sử dụng sự tự do này để làm những việc mà họ muốn. 

Tuy nhiên, hành trình để tìm được control không hề dễ dàng.

“The first control trap: Control that’s acquired without career capital is not sustainable.”

Bẫy control đầu tiên: tự mở business của mình thì tự do đấy, nhưng không bền và chắc chắn nếu không có career capital.

Ví dụ tôi bây giờ nghỉ việc để mở một lớp yoga tại nhà và tất cả những gì tôi có là một bằng đi dạy mới được cấp. Khả năng thành công của Zim Yoga chắc sẽ gần như là zero, so với lớp của chị bạn, người đã thực hành yoga hơn 10 năm, thỉnh giáo yogi ở Ấn Độ một năm 2 3 lần.

Sự khác biệt ở đây là tôi chưa xây dựng đủ vốn nghề (những kỹ năng hiếm và có giá trị) cần thiết để tăng khả năng thành công của mình.

“The Second Control Trap The point at which you have acquired enough career capital to get meaningful control over your working life is exactly the point when you’ve become valuable enough to your current employer that they will try to prevent you from making the change.”

Bẫy control thứ 2 được tác giả đề cập tới là khi bạn đã xây dựng được một lượng vốn nghề đủ, lúc đó cấp trên sẽ muốn bạn tái đầu tư những vốn nghề này vào lại công ty của họ, cho bạn nhiều tiền và danh vọng, thay vì để bạn đi tìm control.

Ví dụ: một số designer có tiếng trong nghề tách ra làm freelance, thay vì nhận công việc lương thưởng cao ở các công ty thiết kế lớn. Khi phải đưa ra sự lựa chọn, họ ưu tiên đầu tư career capital của mình để lấy được nhiều control so với những benefit khác.

Việc hiểu được giá trị của control sẽ thay đổi cách bạn đánh giá những cơ hội việc làm khác nhau. Khi đó, sự tự do phát triển, tự chủ trong công việc mà vị trí đem lại cũng quan trọng không kém gì mức lương hoặc danh tiếng của công ty.

MENTAL MODEL :The Law of Financial Viability (có kiếm tiền được hay không)

“When deciding whether to follow an appealing pursuit that will introduce more control into your work life, seek evidence of whether people are willing to pay for it. If you find this evidence, continue. If not, move on.”

Khi quyết định có nên theo đuổi một quyết định hấp dẫn sẽ mang lại nhiều control hơn, hãy tìm những bằng chứng liệu mọi người có sẵn sàng trả tiền cho nó hay không.  Nếu bạn tìm thấy, hãy tiếp tục.  Nếu không, hãy bỏ qua.

“Do what people are willing to pay for”

Derek Sivers

Xây dựng Career Capital

Passion Mindset vs. Craftman Mindset

“If you want to love what you do, abandon the passion mindset (“What can the world offer me?”) and instead adopt the craftsman mindset (“what can I offer the world?”)”

Lăng kính ‘đam mê’ thường đưa ra những câu hỏi khó nhằn như – “Tôi là ai?” hoặc “Tôi thực sự đam mê cái gì?”. 

“Đây có phải là con người thật của tôi?” hay “Tôi có yêu công việc này thật không?” hiếm khi cho chúng ta một câu trả lời rõ ràng.

Nói một cách khác, passion mindset thường luôn làm cho chúng ta không hạnh phúc và mông lung về bản thân.

Thay vì nhìn qua lăng kính ‘đam mê’, chúng ta nên tiếp cận công việc của mình dưới góc nhìn của một nghệ nhân (craftmen mindset).

“Tôi có thể đóng góp những giá trị gì?”

Khi tư duy như một nghệ nhân, bạn tập trung không ngừng vào những giá trị bạn có thể đem lại cho xã hội và những người xung quanh, thay vì ‘xã hội sẽ cho tôi cái gì?’.

“Put aside the question of whether your job is your true passion, and instead turn your focus toward becoming so good they can’t ignore you. That is, regardless of what you do for a living, approach your work like a true performer.”

Phần khó nhất là việc thúc đẩy bản thân mình ‘do the work’, ép việc liên tục rèn luyện những kỹ năng hiếm và nhiều giá trị.

Trước khi tiếp tục, tránh xa những công việc mà bạn khó có thể phát triển craftman mindset, qua đó xây dựng và đầu tư vốn nghề của mình:
1.  Công việc có ít cơ hội để phát triển những kỹ năng hiếm và có giá trị. → khó để phát triển bản thân
2.  Công việc tập trung vào những thứ bạn cảm thấy vô giá trị hoặc có hại cho xã hội. → khó để tìm thấy ý nghĩa trong việc mình làm
3.  Công việc mà bạn phải làm việc với những người mình thực sự không thích. → khó để làm việc lâu dài 

Kỹ năng quan trọng nhất mà bạn sẽ học: Deliberate Practice (luyện tập có chủ ý)

“Deliberate practice: an approach to work where you deliberately stretch your abilities beyond where you’re comfortable and then receive ruthless feedback on your performance.”

Thành công không chỉ nằm ở việc bạn luyện tập bao nhiêu tiếng, mà còn phụ thuộc vào bạn làm gì trong những tiếng luyện tập đó.

Không chỉ có nghệ sĩ piano, vận động viên, hay kì thủ cờ vua. Sự tập trung vào việc vượt qua giới hạn của bản thân và việc nhận được phản hồi ngay lập tức là chìa khóa để xây dựng career capital trong hầu hết mọi lĩnh vực.

Deliberate practice requires focus and concentration.

Cái gì khó và mới thì sẽ luôn làm ta ngại vì ‘nặng đầu’ (mental strain). Tuy vậy, tác giả ví strain giống với việc đau người sau khi tập gym: bạn đang tiến bộ dần lên đó. 

Nếu tìm ra cách tích hợp deliberate practice vào cuộc sống của chính mình, bạn có khả năng trở nên vượt trội so với những người khác và nhanh chóng trở nên ‘so good they can’t ignore you’.

What are the ‘ability stretching’ activities for your current career?

Xác định kỹ năng để phát triển (finding your career capital)

1.  Xác định xem mình đang thuộc market place nào
Có 2 loại thị trường kỹ năng chính: winner-take-all và auction.

•  Winner-take-all: chỉ có một kỹ năng quan trọng, và rất nhiều người sẽ cạnh tranh cho capital này. 
Ví dụ của tác giả: viết kịch bản phim truyền hình là một thị trường winner-take-all vì tất cả những gì quan trọng là khả năng viết kịch bản của bạn. Tất cả những thứ còn lại không quan trọng.

•  Auction: có nhiều career capital khác nhau và mỗi người có thể tạo ra một bộ sưu tập các kỹ năng chỉ riêng họ có.
Ví dụ Elon Musk là kết hợp giữa business, engineering, vật lý, etc. Hay Seth Godin là kết hợp của background làm nhà xuất bản, marketing và viết sách, etc.

2.  Xác định capital type của bản thân.
Bạn nên tìm những cánh cửa đã mở sẵn – những cơ hội xây dựng career capital mà bạn đang có sẵn (ngành học, công việc hiện tại, những mối quan hệ, etc.).

Những ‘cánh cửa đã mở sẵn’ này sẽ giúp bạn đi xa và nhanh hơn nhiều so với bắt đầu từ đầu ở một mảng hoàn toàn mới.

Đi tìm Personal Mission (sứ mệnh cá nhân)

1. Sai lầm khi tìm personal mission khi không có career capital

Một trong những tính chất của great work là nó luôn đồng nhất (aligned) với sứ mệnh cá nhân của bạn. Tuy nhiên, bạn không thể đi đường tắt để tìm được một sứ mệnh tuyệt vời. Việc cố gắng đặt ra sứ mệnh khi bạn mới tham gia vào một lĩnh vực và thiếu career capital sẽ không tránh được sự thất bại.

2. Hiện thực hoá sứ mệnh của bạn (bằng việc thực hiện thành công các dự án)

Khi bạn xác định được một nhiệm vụ chung của mình, tiếp theo sẽ là việc hiện thực hoá nó qua việc khởi động các dự án cụ thể. 

Một chiến lược hiệu quả là thử các bước nhỏ – little bets – để nhận những phản hồi cụ thể và sau đó sử dụng phản hồi này để giúp tìm ra những gì cần thử tiếp theo. 

Các little bets có những tính chất như sau:
•  Dự án đủ nhỏ để hoàn thành dưới 1 tháng,
•  Dự án ép bản thân phải tạo ra những giá trị mới (vd: học một kỹ năng mới, create something from nothing, etc.)
•  Dự án có kết quả cụ thể mà bạn có thể thu thập được những phản hồi cụ thể. 

“For a project to transform a mission into a success, it should be remarkable in two ways. First, it must literally compel people to remark about it. Second, it must be launched in a venue conducive to such remarking.”

Để một dự án thành công, dự án đấy nên thực hiện thật tốt được 2 điều:
•  Phải đủ lạ và đặc biệt để người khác chia sẻ. (Tác giả lấy ví dụ một lập trình viên viết phần mềm tự viết nhạc lo-fi thay vì handbook về các đoạn code phổ biến. Đây là ‘Purple Cow’ thay vì normal brown cow mà Seth Godin nói tới trong cuốn “Purple Cow”)
•  Được chia sẻ trên những nơi (trang web, diễn đàn, etc.) mà khán giả sẽ appreciate và chia sẻ dự án đó.

Final Thoughts

Working Right Trumps Finding the Right Work.

Nhìn chung, tác giả khuyến khích các bạn đừng cố gắng tìm việc qua lăng kính ‘đam mê’, mà thay vào đó, đưa ra một số công cụ cụ thể để đánh giá và ‘check-in’ tình trạng hiện giờ của mình.

“So good they can’t ignore you” kéo người đọc ra khỏi những mơ mộng về ‘overnight job satisfaction’ và gửi gắm một cái nhìn thực tế hơn về cách tìm great work trong cuộc sống.

Những ví dụ thực tế của tác giả tìm được great work không qua việc tìm kiếm cái mình đam mê, mà ngược lại, bằng việc trở nên thật giỏi (doing their work well) và sau đó, sử dụng career capital mà họ tích luỹ được để đạt được chúng.

“Don’t obsess over discovering your true calling. Instead, master rare and valuable skills. Once you build up the career capital that these skills generate, invest it wisely. Use it to acquire control over what you do and how you do it, and to identify and act on a life-changing mission. This philosophy is less sexy than the fantasy of dropping everything to go live among the monks in the mountains, but it’s also a philosophy that has been shown time and again to actually work.”

—
See you on the next one.
Zim